TOESPRAAK DEUR F W DE KLERK BY DIE VYFDE MATHEWS PHOSA-GEDENKLESING AFRIKAANSE TAALMUSEUM: 11 AUGUSTUS 2011

DIE TOEKOMS VAN AFRIKAANS

Taal lê aan die wortel van  almal van  ons  se  bestaan.  Die sintaksis, grammatika en

woordeskat vorm die operasionele stelsel wat ons in staat stel om effektief te kan

funksioneer.  Dit gee aan ons die vermoë om met ons medemens te kommunikeer

en vorm die boublokke vir die ontwikkeling van ons kulture, ons geloofsoortuigings

en ons begrip van die wêreld en die lewe.    Dit ontroer ons ook en ons diepste

emosies vind uitdrukking in die taal wat ons aan moedersknie geleer het.

If an individual or community is prevented from using its own language, their human

dignity and right to equality are undermined.  That is why the foundational principles

of our Constitution so clearly protect and promote language rights.

Ek glo dat ons identiteit  as Afrikaanssprekendes  tot ‘n groot mate  deur ons taal

beïnvloed word.  Afrikaans is gebore uit Nederlands en het gou sy eie onmiskenbare

karakter ontwikkel

 in die tavernes van Kaapstad;  in kombuise en slawelosies;  en in die eensame

uitgestrektheid van die Karoo en die hoëveld.

 Dit het die dubbele-negatief gekry van die Hugenote en is ryk aan alledaagse

woorde afkomstig van Maleisië en Indonesië.

 Daar het ‘n verskeidenheid van kleurryke Afrikaanse idiome ontwikkel, direk

afkomstig van ons ervaring in Afrika.

Die swaarwigtige grammatika van Nederlands is gou afgeskud.  Dit  is vervang met

een van die eenvoudigste en mees vaartbelynde grammatikas van enige  moderne

taal in die wêreld.

Die geboorte van Afrikaans was nie maklik nie.  Jare lank is dit geminag as  ‘n

kombuistaal.  Vir lank is geglo dat Nederlands as primêre taal behou moes word.  Die

vermoë van Afrikaans om `n taal van akademiese en letterkundige uitnemendheid te

word, is gewantrou.  Desnieteenstaande het Afrikaans in die laaste jare van die 19de

eeu en die vroeë twintigste eeu ‘n trotse plek as ‘n unieke en dinamiese taal verwerf.

As we know, Afrikaans was surpressed by Lord Milner but was finally accepted as an

official language in 1925. For the first 60 years of the last century, South African

politics were dominated by the struggle between “Boer and Brit”, between white

people who spoke English and white people who spoke Afrikaans.  Inevitably, the

language became highly politicized.  And it was further politicized within the

framework of race and colour.

Many black South Africans saw Afrikaans as the language of repression.  For brown

people it was often the language of exclusion, bitterness and pain.  Despite their 2

influential role in the development of Afrikaans they often felt rejected and excluded

by their fellow Afrikaans-speaking white brothers and sisters.  We must also

acknowledge in shame and contrition that demeaning apartheid legislation was born

and formulated in Afrikaans.

Afrikaans was egter ook die taal waarin ons, in die Nasionale Party, begin worstel het

met die morele uitdaging om apartheid te beëindig.  Uiteindelik was Afrikaans vir my

die  primêre  taal waarin ons ‘n nuwe visie van `n regverdige en nie-rassige

grondwetlike demokrasie gedefinieer het, die taal waarin Suid-Afrika uitgereik het na

‘n nuwe daeraad.

Hoe vaar ons in 2011 – sewentien jaar na 1994?

 Afrikaans is ‘n dinamiese taal in die mond van miljoene Suid-Afrikaners.  Dit

floreer in kultuur aktiwiteite, moderne musiek en literatuur.  Onder andere

getuig die talle suksesvolle kultuur- en taalfeeste, wat jaarliks dwarsdeur die land

plaasvind, hiervan.

 Afrikaans has been liberated from its historic political connotations.  It is no

longer the language of the oppressor, as we still so often hear. It is a language

that belongs to everyone who speaks it and is no longer defined by race.

 Afrikaans is die derde sterkste taal in Suid-Afrika, naas Zoeloe en Xhosa.  Dit word

gepraat deur 14% Suid-Afrikaners  – dit beteken meer as 6½ miljoen SuidAfrikaners.  Dit is die meerderheidstaal onder ons Bruin en Blanke bevolkings en

word gebesig deur talle Swart Suid-Afrikaners.

 Afrikaans is ook ‘n trotse taal.  Dit het ontwikkel tot volwaardige wêreldtaal en ‘n

mens kan enigiets oor enige onderwerp, hoe tegnies ookal, in suiwer Afrikaans sê

of skryf.

Ek sou kon aangaan om die lof van Afrikaans te  besing en die positiewe te

onderstreep.  Dit is egter gepas dat ons ook by ‘n geleentheid soos hierdie vra na die

problematiek rondom Afrikaans.  Dit is ‘n feit dat Afrikaans onder groot druk verkeer:

 Ondanks die Grondwet word Afrikaans in al hoe minder mate gebruik in ons

howe en binne Staatsverband.

 Afrikaans is onder druk by die SABC.  Bloot die nuwe naam van die ou meertalige

SAUK getuig van die wegbeweeg van taal diversiteit.

 Afrikaans is onder ernstige druk in skole.  Die daling in die aantal enkelmedium

Afrikaanse skole is dramaties en duur voort.  Die aantal Afrikaanse skole het oor

die afgelope 17 jaar met ‘n beraamde 30% gedaal  – hoofsaaklik as gevolg van

aanvanklike oorvoorsiening, asook ‘n lae fertiliteitsyfer, emigrasie en die keuse

van sommige ouers om hul kinders na Engelse skole te stuur.

 Nog ‘n waarskuwingslig is die ernstige afname in Afrikaanse skoolopleiding in die

bruin gemeenskap.  Volgens Chris Klopper is slegs 39% van bruin Afrikaanse

leerders in Afrikaans enkelmedium skole (in vergelyking met 60% wit Afrikaanse

leerders).  10% is in parallelmedium en 51% is in Engelse skole.  Daar is ook ‘n

sterk neiging onder bruin leerders wat matriek slaag om te verengels.  3

 Insgelyks is Afrikaans onder geweldige druk by universiteite.   Afrikaans op

universiteitsvlak is onder skoot en daarmee saam Afrikaans as wetenskapstaal.

Uiteindelik het die ganse Afrikaanse Taalgemeenskap ‘n reuse belang in ‘n

uitkoms wat Afrikaans as tersiêre onderrigtaal stewig sal vestig en in stand sal

hou.

 Die organisasies wat gestig is om ons landstale en  -kulture te ontwikkel en

bevorder is onderbefonds en onder druk.  Die Asmal Kommissie het ‘n paar jaar

gelede aanbeveel dat die Pan Suid-Afrikaanse Taalraad en die Kommissie vir die

Bevordering en Beskerming van die Regte van Kultuur-, Godsdiens- en

Taalgemeenskappe ontbind moet word en dat hul funksies oorgeneem moet

word deur `n “super” Menseregtekommissie.

 Like other languages, Afrikaans is also under enormous pressure within the

context of globalization.  English, with its world language status, is increasingly

the language of the world media, of the business world and of information

systems.  The result is that many Afrikaans families accept the domination of

English as inevitable and choose to educate their children in English.

 ‘n Verdere probleem is die apatie van baie Afrikaanssprekende ouers.  Volgens ‘n

onlangse ondersoek na Afrikaansmedium onderrig deur Hermann Giliomee, Chris

Heese en Lawrence Schlemmer is daar nie juis kommer by ouers oor die kwyning

van moedertaalonderrig nie.  Baie ouers blyk, volgens die studie, nie ingestel te

wees op die opvoedkundige waarde van moedertaalonderrig nie.

 Van hulle sien die invoer van Engelsmedium klasse as `n aanwins eerder

as `n bedreiging.

 35% het nie beswaar teen die toenemende gebruik van Engels nie.

 Net 17% sal protesteer teen die aftakeling van moedertaal onderrig en

slegs 11% is bereid om ekstra te betaal daarvoor.

Myns insiens durf ons nie die verwatering van die taalregte, soos beskerm  in die

Grondwet, of die agteruitgang van Afrikaans op skool– en universiteitsvlak miskyk

nie.   The simple fact is that the vision of multiculturalism and multiligualism in the

Constitution has not become a reality.  The Constitution makes broad provision for

the protection of all our languages:

 It recongnises Afrikaans as an official language with “parity of esteem” with all

the other languages.

 It requires that government at national and provincial level must use at least two

official languages.

 It makes provision for the establishment of a Pan South African Languages Board,

with the task of promoting all the official languages; creating opportunities for

their development; as well as ensuring that all the other languages that are

spoken in South Africa are respected.

 It declares that, where it is reasonably practicable, everyone has the right to

receive education in the official language of their choice in public educational

institutions.  This can include non-racial and inclusive single medium institutions.

Ongelukkig is feitlik elkeen van hierdie waarborge geïgnoreer of verwater sedert die

aanvaarding van die Grondwet in 1996.4

Een van die redes waarom die waarborge oor taal, wat in die Grondwet verskans is,

nie nagekom word nie is dat die Regering nie sy verantwoordelikheid in die verband

ernstig opgeneem het nie.  Die Regering moes lankal ingevolge artikel 6 (4) van die

Grondwet wetgewing en ander maatreëls aanvaar het om die gebruik van amptelike

tale te reël en te moniteer. Alhoewel die Regering ‘n konsep Suid-Afrikaanse Taalwet

in 2003 voorberei het, is dit nooit verder geneem nie.

Dit het aanleiding gegee tot ‘n dapper inisiatief deur ‘n prokureur, mnr Lourens, wat

die Hooggeregshof  in  Pretoria in  2010 genader het.  Hy het ‘n bevel gevra om die

Regering te verplig om met ‘n Suid-Afrikaanse Taalwet voort te gaan.   Sy aansoek

was suksesvol.   Die  Hof  het  bevind dat die  Nasionale  Regering  in  versuim  is  om

ingevolge artikel 6(4) van die  Grondwet  deur wetgewende en ander maatreels

gebruik van amptelike tale te reël en te monitor.   Die Hof het voorts  die  betrokke

Minister beveel “om die gemelde verpligting binne twee jaar … na te kom of toe te

sien dat dit nagekom word.”

The result is the 2011 draft South African Language Bill which will soon be

considered by Parliament.  On the one hand, the court case has once again shown

that the courts are able and willing to uphold the principles in the Constitution.

On the other hand, the draft 2011 Bill does not comply at all with the principles in

Section 6 of the Constitution.  In fact, the 2011 draft Bill does less to promote the

language provisions in the Constitution than the 2003 draft Bill.

 The latter Bill made broad provision for the promotion of the objectives  in

Section 6;

 for the promotion of multiligualism;

 for the use by South Africans of the official languages of their choice;  and

 for the development of indigenous languages.

In contrast, the 2011 Bill makes provision for the absolute minimum to carry out the

order of the court in the Lourens case.

Dit is essensieël vir die bevordering van Afrikaans en  ander landstale, dat die

beoogde Taalwet deeglik voorsiening moet maak om die oogmerke van Artikel 6 van

die Grondwet te bewerkstellig.  Die konsep van 2011 doen dit nie.

Enige nuwe wetgewing behoort maatreëls te bevat wat die amptelike status van alle

landstale bo enige twyfel sal vestig.  In die verband kan ons dalk iets uit die

ondervinding van Indië, ‘n ander veeltalige demokrasie, leer.

The Indian Constitution makes provision for two national languages, Hindi and

English.  Each federal state has the right to accept its own official language or

languages.  In practice, the states create an institutional interest in the promotion of

regional languages by making it a requirement that everyone who is appointed or

promoted in the regional public service must be fluent in the relevant regional 5

language.  This means that local schools and universities also have an interest in

ensuring that regional languages achieve their full potential.

A new South African Language Act provides an opportunity to create a similar

dispensation in South Africa.

Die Grondwet vereis dat die nasionale regering en alle provinsiale regerings ten

minste twee amptelike tale moet gebruik.  Vir praktiese doeleindes kan verwag word

dat een van daardie twee tale Engels sal wees.  Dit sal egter onaanvaarbaar wees om

slegs een van die ander tale  as die tweede amptelike nasionale taal  landswyd te

gebruik.

Afrikaans, as die derde sterkste taal in die land wat in ‘n meerderheid van ons

provinsies ‘n dominante taal is, behoort ook volwaardige erkenning te geniet.

Daarnaas behoort ‘n derde inheemse taal in elke provinsie as ‘n streekstaal dieselfde

erkenning te kry.

So ‘n benadering sou verseker dat elke landsburger in die taal van sy of haar keuse

bedien sou kon word.  Dit sou ook ‘n institusionele belang skep om streekstale aan te

leer en te bevorder – ook in plaaslike skole en universiteite.

Benewens dit, behoort die nuwe Taalwet praktiese voorsiening te maak om die

ontwikkeling van swart inheemse tale te bevorder en om PANSALB te versterk.

Die toekoms van Afrikaans lê ten dele in ons nuwe Grondwet opgesluit – en ten dele

in ‘n sterk en praktiese Suid-Afrikaanse Taalwet.  Dit sal ons enersyds saambind as

lede van die Suid-Afrikaanse nasie, en andersyds waarborge gee dat ons

verskeidenheid eerbiedig en gerespekteer sal word.

Vir my  beteken die Grondwet  dat u en ek nooit gevra sal word om  ons Afrikaanse

herkoms te verloën nie;  dat ons erken word as ‘n positiewe boublok binne die SuidAfrikaanse nasie;  en dat alle ander Suid-Afrikaners dieselfde aanspraak het ten

opsigte van hulle kulturele erfenis.

For me, this also means that we are called on to reach out across cultural borders to

all our fellow South Africans; to build together our common South Africanness; to

cooperate in the search for solutions to the  problems with which our country still

wrestles.

Nation-building must succeed, but can only succeed if we can assure a sustainable

and honourable role for our diversity.  It is not one or the other.  Both  – nationbuilding and diversity  – necessitate carefully considered attention in balance with

one another.

Teen hierdie agtergrond wil ek afsluit met enkele gedagtes oor wat ons, vir wie

Afrikaans kosbaar is, nou te doen staan.  6

In die eerste plek moet ons aanvaar dat die toekoms van ons taal in ons eie hande lê.

Dit is ons wat sal besluit of Afrikaans voortleef en floreer, en of dit  sal agteruitgaan

en uitsterf.  Ons is nie van die regering afhanklik vir ons oorlewing nie.

Afrikaanssprekendes het nie die Britte in die begin van die vorige eeu toestemming

gevra om Afrikaans te praat en ontwikkel nie.  Hulle het dit eenvoudig net gedoen.

Nou moet ons weer dieselfde doen.

Tweedens het ons `n grondwetlike reg om ons kinders in die taal van ons keuse te

onderrig.  Ons moet Afrikaans kies.  Ons kinders kan en moet ook Engels, die

wêreldtaal, aanleer  – maar hul grondslag moet Afrikaans wees.  Ons moet verseker

dat daar genoeg enkelmedium skole is wat  moedertaal  onderrig kan bied.  In

gemeenskappe waar daar nie genoeg Afrikaanssprekende kinders is nie, moet ons

aandring op effektiewe parallelle of dubbelmedium onderrig.  Ons moet verseker dat

ten minste twee van ons universiteite `n oorheersend Afrikaanse karakter behou – en

Afrikaanssprekende studente op die ander tradisioneel Afrikaanse universiteite moet

in staat wees om in hul eie taal te kan studeer.

Niks hiervan sal egter gebeur indien ons dit nie self láát gebeur nie.  In dié proses

moet ons hande vat en brûe bou in stede van vas te val in negatiewe vingerwysende

debatte.  Deur middel van opbouende en inklusiewe dialoog moet ons konsensus

bereik oor die toekoms van ons geliefde taal, Afrikaans.